(ئەسكەندەری گەورە) و (ڕزگاركەری گەل) و (بیۆلۆس قەیسەر) و (سەركردەی سەردەمی زێڕین) و (منارەی ڕۆشنایی بۆ مرۆڤایەتی) و … دەیان پیاهەڵدانی تر، نازناوی تشاوتشیسكۆی دیكتاتۆر بوون!

نیكۆڵای تشاوتشیسكۆ، ئەمینداری گشتی حزبی شیوعی ڕۆمانیا لەنێوان ساڵەكانی (1965 – 1989)، ئەو دووەمین سكرتێری ئەم حزبە و دواهەمینیش بوو لەڕۆمانیادا، و هەروەها سەرۆك كۆماری ڕۆمانیای سۆشیالیستی بوو لە ساڵی (1967)ـەوە، تا ڕۆژی دادگاییكردنی و دواتر گوللەبارانكردنی لە (25)ـی، دێسامبەری ساڵی (1989)دا، ئەو لەدایكبووی ساڵی (1918) بوو لەشاری (سكورنیسستی) لەهەرێمی (ئولتینیا) لەوڵاتی ڕۆمانیا، تشاوتشیسكۆ لەسەرەتای كاری سیاسیدا ئەندامی یەكێتی لاوانی شیوعی بووە لەڕۆمانیا، و پاشان لەسەردەمی (غورغی غورغیو دیچ)دا، كە یەكەم سكرتێری ئەو حزبە بوو، وردەوردە لەڕووی سیاسییەوە گەشەی كرد و بەپلەی ئەمینداری گشتی گەیشت، و دوای مردنی (غورغیو) لەساڵی (1965) چووە جێگاكەی، ئەو لەساڵی (1947) لەگەڵ (ئیلینا تشاوتشیسكۆ) هاوسەرگیری كردووە، ئەم ئافرەتە زۆر كاریگەری لەسەر ئەو هەبوو، لەو كاتەوە كە لەگەڵ یەكتر بوونە ژن‌ومێرد، ئیدی زۆربەی بەرنامە و كارە سیاسییەكانی تشاوتشیسكۆ ئەو ژنەیان لەپشتەوە بوو، تەنانەت لێكۆڵەران تشاوتشیسكۆ بە یەكێك لەو سەرۆكانە هەژمار دەكەن كە لەمێژوودا بەتەواوەتی لەژێر كاریگەری ژنەكانیاندا بوون، كە بەم هۆیەوە ژنەكەیشی لەگەڵ خۆی لەهەمان ڕۆژدا گوللەباران كرا، ئەوان خاوەنی سێ‌ منداڵن.

شیاوی باسە پاش ماوەیەكی كەم لەهاتنە سەر دەسەڵات لەلایەن تشاوتشیسكۆوە، سیستمی وڵات میانەڕەوانە بوو، ئیدی لەوەودوا تشاوتشیسكۆ وەك دیكتاتۆرێكی خۆبەزلزان و خۆسەپێن و سەركوتكار و سەرسەخت دەركەوت، و هەموو مێژونووسان كۆكن لەسەر ئەوەی كە دەسەڵاتی ئەو توندترین و ترسناكترین دەسەڵات بووە لەناو حكومەتەكانی سەردەمی ستالیندا لە هەرێمەكانی یەكێتی سۆڤیەتی جاران، تشاوتشیسكۆ كۆت‌وبەندی خستبوویە سەر میدیا بەگشتی و تەنانەت قسەكردنیش! كە ئەو بڕیارانەی ئەو لەمبارەیەوە لەچاو هەرێمەكانی تری سۆڤیەتدا زۆر توندڕەوانە بوون، چ جای جیهانی دەرەوە! و هیچ سازشێكی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆنی ناوخۆدا نەدەكرد، ئەو خاوەنی پۆلیسی نهێنی و سیخوڕی بوو كە (سیكۆریتاتی)ـی، پێدەگوترا، كە توندترین و سەركوتكارترین هێزی نهێنی بووە لەجیهاندا.

تشاوتشیسكۆ، لەساڵی (1982)دا، بڕیاریدا بە ناردنە دەرەوەی بڕێكی زۆر لەبەرهەمە كشتوكاڵی و پیشەسازییەكانی وڵات بەمەبەستی دانەوەی ئەو بڕە زۆرە قەرزە دەرەكییەی كە ڕۆمانیا لەسەری بوو بیداتەوە، و هەموویشی بەهۆی كارە گەندەڵ و بێسەروبەرەكانی ئەوەوە قەرزارییەكە ڕوویدابوو،  ئەمەیش بووە هۆی هاتنەئارای دۆخێكی هەژاری و نالەبار لەوڵاتدا كە دەستكەوتنی خواردن و تەنانەت دەرمان و سوتەمەنی و پێداویستتیەكانی تری ژیان زۆر زەحمەت ببوو، كە ژیان لەوڵاتدا بەتەواوەتی ئاڵۆز بوو، و هەژاری باڵی كێشا بەسەر هەموو چینەكانی كۆمەڵگەی ڕۆمانیادا.

ئەمانە هەموو لەلایەك، لەلایەكی ترەوە تشاوتشیسكۆ بڕیاریدا بە پیرۆزڕاگرتنی وێنە و پەیكەرەكانی، و بیری دەمارگیری لەڕۆمانیادا برەو پێدا و بەم هۆیەوە ڕۆمانیا پەیوەندی لەگەڵ زۆرینەی وڵاتانی جیهان تێكچوو، بە حكومەتەكانی ناو یەكێتی سۆڤیەتیشەوە، و بەرتیل و گەندەڵی تەواوی دامودەزگاكانی وڵاتی تەنی!

هەروەها ئەو خۆی وەك سەركردەی مەزن و ڕوناكبیرترین كەس لەجیهاندا و منارەی ڕۆشنایی بۆ مرۆڤایەتی و تاكە عەبقەری كە هەموو شتێ‌ دەزانێت! ناساند، ئەو بەهیچ جۆرێك ڕەخنەی قەبوڵ نەدەكرد، و زۆر بێ‌ ڕەحمیش بوو بەرامبەر ئەوانەی وەك ئەو بیریان نەدەكردەوە، ئەوەیشی زیاتر ئەوی لەم دەردی خۆپەسەندییە چەقاند، ئەو دەستە سیاسییە ماستاوچییە بەرژەوەندپەرستانە بوون كە لەدەوری كۆببونەوە، و بەجۆرەها شێوە وەسفیان دەكرد، وەك: (ئەسكەندەری گەورە) و (ڕزگاركەری گەل) و (بیۆلۆس قەیسەر) و (سەركردەی سەردەمی زێڕین) و چەندان وەسفی درۆینەی تر.

كاتێك توێژەران بەراوردیان كردووە لەنێوان تشاوتشیسكۆ و شاژنی بەریتانیادا، شاژن یەك نووسینگەی هەبووە، تشاوتشیسكۆ سێ‌ نووسینگەی هەبوون، شاژن دوو كۆشكی هەبوون، تشاوتشیسكۆ پێنج كۆشكی هەبوون، كە یەكێكیان لە هەزار ژوور پێكهاتووە، كە ملیارەها دۆلاری تێچووە، لەكاتێكدا خەڵكی وڵات لەوپەڕی هەژاریدا ژیاون، و ڕوبەری كۆشكێكیان (45000) مەتری چوار گۆشە بووە، و (15) هەزار كرێكار لەدروستكردنیدا بەشدار بوون بەشەووبەڕۆژ تا لەزوترین كاتدا تەواوی بكەن، هەروەها خاوەنی نۆ فڕۆكەی تایبەت بەخۆی بووە، لەگەڵ سێ‌ شەمەندەفەری تایبەت بۆ گەڕان بە ناوچە جیاوازەكانی ڕۆمانیادا.

تشاوتشیسكۆ و توڕەبوونی گەل لێی: دوای ئەم دۆخە ناهەموارە بیست ساڵەیە، ئیدی گەلی ڕۆمانیا لەوە زیاتر بەرگەیان نەگرت و لەدیسەمبەری ساڵی (1989)دا، خەڵك سەرەتا لە شاری (تیمیشوارا) دەستیان بەخۆپیشاندان كرد، هەرچەندە دۆخەكە زۆر سەخت و حكومەت زۆر دڵڕەق بوو بەرامبەریان بەڵام لەبەرناچاری و خراپی دۆخی وڵات هەر درێژەیان بەناڕەزایەتییەكاندا، تشاوتشیسكۆ ڕای وابوو ئەم خۆپیشاندانانە لەڕووی سیاسییەوە مەترسین بۆ سەر وڵات و حكومەت، بۆیە فەرمانی بەسوپا كرد تەقە لەخۆپیشاندەران بكەن و دەستیان لێنەپارێزن، بەم هۆیەوە سەدان كەس كوژران و برینداربوون، جا كە خەڵك زانی تشاوتشیسكۆ خۆی فەرمانی بە كوشتنی خۆپیشاندەران كردووە، بۆیە هەموو خەڵكی وڵات لەهەموو شارەكان دەستیاندایە ناڕەزایەتی و دۆخەكە ئەوەندەی تر ئاڵۆز بوو، و دواجار خۆپیشاندانەكان گەیشتنە شاری (بوخاریست)ـی، پایتەخت، و ئیدی ناڕەزایەتیەكان ناونرانە (شۆڕشی ڕۆمانیا)، لەڕاستیشدا ئەمە یەكەمین ناڕەزایەتی توندو ئاڵۆز بوو كە دژی دەسەڵاتی شیوعییەكان لە سۆڤیەتدا بكرێت، و لەماوەیەكی كەمدا هەموو خەڵك ڕژانە سەرشەقامەكان، لەم دەمەدا تشاوتشیسكۆ خەڵكی كۆكردەوە تا وتاریان بۆ

بدات و لەو توڕەییەیان كەمبكاتەوە، و خەڵكێكی زۆریش لەگۆڕەپانی ناسراوی ناوەڕاستی بوخاریست كۆبوونەوە، سەرەتا تشاوتشیسكۆ دڵی خۆشبوو كە ئەو هەمووە خەڵكە لەگەڵ ئەون و لەوێ‌ ئامادەن، بەڵام ئەوە دیسپلین و تاكتیكی شۆڕشگێڕەكان بوو كە بەخەڵكیان وتبوو لەوێ‌ ئامادەبن و لەنیوەدا دژی دروشم بڵێنەوە، دوای كەمتر لە بیست دەقیقە قسەكردن تشاوتشیسكۆ لەوپەڕی بڕوابەخۆبووندا دەینەڕاند، بەڵام دۆخەكە ئاوەژوو بوویەوەوە، و خەڵكەكە هەندێكیان كەوتنە بەرد تێگرتنی، و ئەوانی تریش دژی تشاوتشیسكۆ دروشمیان وتەوە و دۆخەكە ئاڵۆز بوو، ناچار وتارەكەی بڕی، ئەمە ڕاستەوخۆ تەلەڤزیۆنی وڵاتیش پەخشی دەكرد، بۆیە كارمەندانی ئاسایش ئاماژەیاندا بە تشاوتشیسكۆ و هاوسەرەكەی بەپەلە شوێنەكە بەجێبهێڵن، بۆیە ئەوانیش بەو فڕۆكەیەی هاتبوون و لەسەر ئەو كۆشكی وتاردانە نیشتبوویەوە هەڵهاتن، بەڵام فڕۆكەوانەكە لەسەربازگەیەكدا – بەبیانووی بوونی گرفتی هونەری لەفڕۆكەكەدا- نیشتەوە! و هەندێكیش دەگێڕنەوە كە لە كێڵگەیەكدا نیشتۆتەوە و فڕۆكەوانەكە هەڵهاتووە، و تشاوتشیسكۆیش لەلایەن جوتیارێكەوە دەستبەسەر كراوە و ڕادەستی پۆلیسی وڵات كراوە، هەر جۆر بێت لەوێ‌ لەلایەن ئەفسەرانی ئازادیخوازی سوپاوە دەستگیر كرا، و دوای دادگاییكردنێكی بەپەلە و بە پاساوی كوشتنی بەكۆمەڵ و هەژارخستنی وڵات و داڕماندنی ئابوری ڕۆمانیا لە (25)ـی، دیسامبەری (1989) لەگەڵ هاوسەرەكەی – بەبەرچاوی هەموو خەڵكی ڕۆمانیاوە و لەپەخشی ڕاستەوخۆدا- هەر لەو سەربازگەیە گوللەباران كران!

وڵاتی ڕۆمانیا، ئێستا دەوڵەتێكی ئەوروپاییە و دەكەوێتە نیوەدورگەی بەلقانەوە، لەباكوری ڕوباری بەناوبانگی (دانوب)، دراوی (لیۆ) دراوی فەرمی وڵاتە، و زمانی ڕۆمانی زمانی فەرمی ئەوێیە، ژمارەی دانیشتوانی وڵات نزیكەی بیست ملیۆن كەسە، ئێستا سیستمی وڵات كۆماری نیمچە سەرۆكایەتیی دیموكراتییە، ئەم وڵاتە لەساڵی (1859ز) دامەزراوە، و لەساڵی (2007)دا، بووەتە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، لەڕۆمانیا سەرۆك كۆمار بەدەنگی ڕاستەوخۆی گەل هەڵدەبژێردرێت و بۆ تەنها دوو جاریش بۆی هەیە خۆی بۆ سەرۆكایەتی هەڵبژێرێتەوە، كە ماوەی هەر جارێك تەنها پێنج ساڵە، پەڕلەمانی وڵات دوو بەشە، ئەنجومەنی پیران كە لە (140) ئەندام پێكدێت، و ئەندامانی پەڕلەمان كە لە (346) كەس پێكدێن، هەڵبژاردن چوار ساڵ جارێك لەڕۆمانیا بەڕێوە دەچێت، یاسای وڵات زیاتری لە یاسای فەڕەنساوە وەرگیراوە، و ڕۆمانیا پێشتر و لەساڵی (1967) بەدواوە خاوەنی بەرنامەی ئەتۆمی بووە، و تشاوتشیسكۆی دیكتاتۆر نیازی هەبووە كڵاوەی ئەتۆمی دروست بكات! بەڵام دوای گۆڕانكارییەكانی ساڵی (1989) ئەو كارگە ئەتۆمیانە داخران، و ئەوەی ئێستا ماوەتەوە تەنها بەمەبەستی خزمەتگوزاری بەكاردێت و جێگای مەترسی نییە.