لە ٣١ی ئابی ١٩٩٦، مێژووی هاوچەرخی کورد گەواهیدەری یەکێک لە تاڵترین ڕووداوەکانی بوو: هێزەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان، بە پاڵپشتیی ئاشکرای تانک و سەربازەکانی سەددام حوسێن، هێرشیان کردە سەر شاری هەولێر و لە دەستی هێزەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان سەند. ئەم ڕووداوە، کە وەک “خیانەتی ٣١ی ئاب” ناسراوە، نەک هەر لووتکەی شەڕی براکوژی بوو، بەڵکو گورزێکی کوشندە بوو لەو بەرنامە نهێنییەی کە ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندیی ئەمریکا (CIA) بۆ ڕووخاندنی سەددام لە باکووری عێراقەوە دایڕشتبوو. ئێستا، بە گەڕانەوە بۆ بەڵگەنامە فەرمییەکانی ئەو سەردەمە، دەتوانین لە گۆشەنیگایەکی وردترەوە لەم ڕووداوە و کاردانەوەی واشنتن بڕوانین.

شۆکی واشنتن: لە هاوپەیمانەوە بۆ “خائین”

پێش ٣١ی ئاب، ئیدارەی کلینتۆن پشتی بە هێزە کوردییەکان بەستبوو وەک “پرۆژەیەک بۆ ڕووخاندنی سەددام”. بەڵام وەک لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەوانیدا ئاماژەی پێکراوە، “دوو ئۆپەراسیۆنی نهێنیی کێبڕکێکاری CIA لە عێراق یەکتریان پووچەڵ کردەوە و یارمەتیی سەددامیان دا بۆ دروستکردنی بۆشاییەکی ستراتیژی لە باکوور و دووبارە بەگژ یەکداکردنەوەی هۆزە کوردییەکان”.

هەنگاوەکەی مەسعوود بارزانی، سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، بە بانگهێشتکردنی سوپای سەددام بۆ هەولێر، ئەمری واقیعی لێکەوتەوە: “پەیوەندییە ئەمریکییەکان شکستی هێنا کاتێک مەسعوود بارزانی… سوپای سەددامی بانگهێشت کرد بۆ دەرکردنی هێزەکانی جەلال تاڵەبانی و لەناوبردنی ئۆپەراسیۆنە نهێنییەکەی ئەمریکا لەوێ. بریکارەکانی ئەمریکا هەڵاتن، و سەدان لەو عێراقیانەیان لەدوای خۆیان بەجێهێشت کە کاریان لەگەڵ کردبوون تا لەلایەن سوپای سەددامەوە کۆمەڵکوژ بکرێن.”

هەر هەمان سەرچاوەی ڕۆژنامەوانی ئاشکرای دەکات کە دوو ساڵ پێشتر، بارزانی لەلایەن ئیدارەی ئەمریکاوە وەک “خائین” سەیر دەکرا، چونکە “خیانەتی لە ئاژانسی هەواڵگریی ناوەندی کردبوو لە بەرنامە نهێنییەکەیدا دژی حکومەتی عێراق.”

دەرکەوتنی “دەیڤد وێڵچ”: دیپلۆماتی قەیرانەکان

لەنێو ئەم ئاڵۆزییەدا، کەسایەتییەک لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دەرکەوت کە ئەرکی کۆنترۆڵکردنی دۆخەکەی پێ سپێردرا: سی. دەیڤد وێڵچ. بەپێی ژیاننامە فەرمییەکەی کە لە ئەرشیفی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکادا پارێزراوە، وێڵچ لەو کاتەدا پۆستی جێگری سەرەکیی یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی نزیک هەبووە. ژیاننامەکە بە ڕوونی ئاماژە بە ڕۆڵی ئەو دەکات و دەڵێت:

“بەڕێز وێڵچ وتووێژی بۆ ئاگربەست لە نێوان لایەنە کوردییە شەڕکەرەکان لە باکووری عێراق ئەنجامدا، لە پاش شەڕێکی قورس لە نێوان ساڵانی ١٩٩٦-١٩٩٧.”

ئەم زانیارییە فەرمییە، لەلایەن ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەوانیی ئەو سەردەمەوە پشتڕاست دەکرێتەوە کە ناوی وێڵچ دەهێنێت و دەڵێت: “لە مانگەکانی ڕابردوودا، جێگری سەرەکیی یاریدەدەری وەزیری دەرەوە بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی نزیک، دەیڤد وێڵچ، چاوی بە هەردوو سەرکردەکە کەوتووە بۆ نێوەندگیریی وتووێژی ئاشتی، و ئەم هەفتەیە ئەو سەرکردایەتیی دانوستانەکانی دەکرد.”

ستراتیژیەتی نوێی ئەمریکا: مامەڵەکردن لەگەڵ “ئەمری واقیع و هەڵبژاردنی خراپ لەنێوان خراپتردا”

سەرەڕای تووڕەیی زۆریان، بڕیاردەرانی واشنتن گەیشتنە ئەو دەرەنجامەی کە دەبێت مامەڵە لەگەڵ بارزانی بکەن. ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانییەکە ئاشکرای دەکات کە “گروپێکی کاری نێوان ئاژانسەکان” لە واشنتن پێکهێنرا و “بە خێرایی گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە ویلایەتە یەکگرتووەکان دەبێت مامەڵە لەگەڵ بارزانی بکات وەک دەسەڵاتداری دیفاکتۆ لە باکوور، سەرەڕای هاوپەیمانێتییەکەی لەگەڵ سەددام.”

هۆکارەکە ڕوون بوو. وەک یەکێک لە ئەندامانی لیژنەکە دەڵێت: “ئێمە دڵخۆش نین بە بارزانی، بەڵام هەوڵەکانمان ڕێگریی کردووە لە کەوتنی تەواوەتیی باکوور بە دەستی سەددام.” بۆ ئەم مەبەستەش، لیژنەکە “سەرپەرشتیی تەرخانکردنی ٧ ملیۆن دۆلار دەکات لە کەلوپەل و پارە بۆ ئەنجامدانی ئاگربەست لەنێوان کوردەکاندا.”

بەرپرسێکی باڵای ئیدارەی ئەمریکا، کە نەیویستووە ناوی ئاشکرا بکرێت، فەلسەفەی پشت ئەم سیاسەتە نوێیەی بەم شێوەیە کورت کردووەتەوە:

“مەبەستی ئێمە تەنها یارمەتیدانی گەلی کورد نییە، بەڵکو بەهێزکردنی سیاسەتی عێراقمانە کە سوود لە گەمارۆدانی سەددام لە باکوورەوە وەردەگرێت… هەوڵمانداوە پێیان بسەلمێنین کە بەرژەوەندییەکانیان لەگەڵ ئێمەدایە، نەک لەگەڵ بەغدا یان تاران.”

کۆکردنەوەی بەڵگەنامە فەرمییەکانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا و گێڕانەوە ڕۆژنامەوانییەکانی ئەو سەردەمە، وێنەیەکی ئاڵۆز و تراژیدی دەخەنەڕوو. خیانەتی ٣١ی ئاب تەنها شەڕێکی ناوخۆیی کورد نەبوو، بەڵکو ڕووداوێکی جیۆپۆلەتیکی بوو کە ئیدارەی ئەمریکای ناچار کرد ستراتیژیی خۆی بە تەواوی بگۆڕێت؛ لە هەوڵی ڕووخاندنی سەددامەوە بۆ سیاسەتی “ڕاگرتن” و مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو سەرکردە کوردییەی کە تەنها چەند هەفتەیەک پێشتر پشتی لە ئەمریکا کردبوو و دەستی لەگەڵ دوژمنە سەرسەختەکەیدا تێکەڵ کردبوو. دەیڤد وێڵچ، وەک ئەندازیاری ئەم ئاگربەستە، بووە جێبەجێکاری سیاسەتێک کە لەسەر بنەمای “ناچاری” و “هەڵبژاردنی خراپ لەنێوان خراپتردا” داڕێژرابوو.