پێشەکی هەرێمی کوردستانی عێراق، کە وەک شوێنێکی سەرەکی بۆ پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی کورد ناسراوە، بەداخەوە لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا شایەتحاڵی سەرکوتکردنی شاعیران، نووسەران، و چالاکوانانی ئازادیخواز بووە. ئەم کردارانە، کە زۆرجار بە هەڕەشە، گرتن، یان تەنانەت توندوتیژی جەستەیی دەریدەخەن، ئازادی دەربڕین و دەنگی کۆمەڵگەی مەدەنی لە ژێر مەترسییەکی جددی دەخەنەوە. ئەم وتارە بە کورتی مێژووی ئەم سەرکوتکردنە، نموونەکانی، و داواکارییەکان بۆ چارەسەری دۆخەکە باس دەکات. مێژووی سەرکوتکردن لە سەردەمی ڕژێمی بەعسەوە، شاعیران و نووسەران وەک هێمایەک بۆ شۆڕشی نەتەوەیی کورد ناسرابوون. بەڵام لە سەردەمی حکوومەتی هەرێمی کوردستان (KRG)، کە چاوەڕوان دەکرا پارێزەری ئازادی و دیموکراسی بێت، سەرکوتکردنی چالاکوانان بەردەوام بووە. بەپێی ڕاپۆرتەکانی Human Rights Watch (٢٠٢١)، چالاکوانان و رۆژنامەنووسان بەهۆی ڕەخنەگرتن لە دەسەڵاتەوە تووشی گرتن و ئەشکەنجە بوونەتەوە. ئەم کردارانە نەک تەنها ئازادی دەربڕین پێشێل دەکەن، بەڵکو ئاشتی کۆمەڵایەتی و متمانەی گشتی بە دامەزراوەکانیش کەمدەکەنەوە. نموونەی کەیسەکان چەندین کەیسی دیار لە سەرکوتکردن لەم دواییانەدا سەرنجی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کێشاوە ئومێد ئەحمەد: شاعیر و چالاکوانێکی مەدەنی خەڵکی هەولێر، کە بە هۆنراوە و نووسینەکانی ڕەخنەی لە بەرپرسانی سیاسی گرتووە. ئەو چەندین جار تووشی هەڕەشە، گرتن، و ئەشکەنجەی دەرونی و جەستەیی بووە، کە لە ئەنجامدا ناچار بووە بەرەو ئەوروپا دەربەدەر بێت.
ئومێد محمەد
جیهان طەها: مامۆستایەکی قوتابخانە و چالاکوانی مەدەنی، کە بەهۆی ڕەخنەگرتن لە حکوومەت و بەشداریکردن لە خۆپیشاندانەکانی داواکردنی مافەکان تووشی هەڕەشە بووە. لە ٢٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، لە ناو ئۆتۆمبێلەکەیدا بە زیندوویی سووتا، کە کەس و کارەکەی ئەمە بە تیرۆرێکی ئەنقەست ناودەبەن، بەڵام حکوومەت وەک خۆکوشتن مەزەندەی کردووە. ئێستا کەیسەکەی لە دادگایەکی ئەمریکی لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت.
جیهان طەها
شێروان شێروانی: رۆژنامەنووسێکی سەربەخۆ و دامەزرێنەری ماکیزینی “باشوور”، کە بە توێژینەوەکانی لەسەر کرۆپتە و هەڵەی مافەکانی مرۆڤ ناسراوە. لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٠دا لە هەولێر بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ گرتار کرا و بە تۆمەتەکانی بەبێ بنەما بە شەش ساڵ زیندان محکوم کرا. لە ٢٠٢٣ و ٢٠٢٥دا، ماوەیەک پێش ڕاگەیشتنی لە زیندان، بە هۆکاری تۆمەتی نوێ وەک “هێرشی بۆ سەر کارمەندێکی بەندینخانە”، دووبارە بە چوار ساڵ و پێنج مانگ زیندان محکوم کرا. ئەمە بەهۆی ڕاپۆرتەکانی Amnesty International و Committee to Protect Journalists، بەشێکە لە شێوازی “دەرگای گەڕۆکە” بۆ سەرکوتکردنی ڕۆژنامەنووسان. ئەم کەیسانە تەنها نموونەیەکن لە سەدان کەیسی دیکە کە لە ژێر سێبەری هەڕەشە و سەرکوتکردن ژیاون.
شێروان شێروانی
داواکاریەکان بۆ چارەسەرکردنی ئەم دۆخە، پێویستە هەنگاوەکانی خوارەوە جێبەجێ بکرێت فشاری نێودەوڵەتی: حکوومەتەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، وەک نەتەوە یەکگرتووەکان و Amnesty International، دەبێت فشار بخەنە سەر حکوومەتی هەرێمی کوردستان بۆ وەستاندنی سەرکوتکردن و پاراستنی ئازادی دەربڕین. لێکۆڵینەوەی سەربەخۆ: پێویستە کەیسەکانی وەک جیهان طەها و شێروان شێروانی لەلایەن دامەزراوە نێودەوڵەتییەکانەوە بە وردی لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکرێت. پشتیوانی لە چالاکوانان: پێویستە شوێنێکی سەلامەت بۆ شاعیران و چالاکوانان دابین بکرێت، تا بەبێ ترس بیروڕاکانیان دەرببڕن. کۆتایی ئازادی دەربڕین بناغەی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی و سەقامگیرە. سەرکوتکردنی شاعیران و ئازادیخوازان لە هەرێمی کوردستان نەک تەنها مافەکانی مرۆڤ پێشێل دەکات، بەڵکو داهاتووی کۆمەڵگەیەکی ئازاد و دادپەروەر دەخاتە ژێر مەترسی. ئێمە داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکەین کە هاوکاریمان بکات بۆ گەڕاندنەوەی دەنگی ئازادی و دادپەروەری بۆ هەرێمی کوردستان.
نوسینی: (ئومێد خالید عومەر) شاعیر و چالاکوانی مەدەنی لە بەڕیتانیا
