سەرچاوە: Wood Mackenzie
وەرگێڕانی: فەرهاد حەسەن عبدالله

پووختەیەك
هەرێمی كوردستانی عێراق لەم ساڵانەی دوایدا بەدەست خراپترین قەیرانی ئابوورییەوە دەناڵێنێت. هەروەها بەهۆی چوار ڕووداوای ترەوە زیانی زۆر گەورەی پێگەشتووە، ئەوانیش بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا، دابەزینی نرخی نەوت لە بازارەكانی جیهان، بلۆككردنی بەشێك لە پارەكانی هەرێم لە بانكەكانی لوبنان و ڕاگرتنی بەشە بوودجە و شایستە داراییەكانی هەرێم لەلایەن حكومەتی بەغداوە. بۆیە لەئێستادا رەوشی دارایی هەرێمی كوردستان لە خراپترین باردایە و پیشەسازی نەوت و گازی ناوخۆیش بەتەواوی بەو قەیرانە كاریگەر بووە.
لەكاتێكدا هەرێمی كوردستان وەك ناوچەیەكی گرنگ دەبینرا بۆ سەرمایەگوزاری و دەمجكردنی كۆمپانیاكان لەرێگە پرۆسەی جۆراوجۆریی دارایی و ڕاكێشانی كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت و كۆمپانیاكانی تری بواری دارایی، بەڵام ئێستا ئەو گرنگیەی لەدەستداوە. خەرجی – صرف (Capital expenditure) كۆمپانیاكە (ئەو پارەیەی بۆ بەدەستهێنان و هێشتنەوەی پشكی كۆمپانیاكان خەرج دەكرێت) بەشێوەیەكی بەرچاوە كەمكراوەتەوە – تەنانەت بۆ ئەم ساڵ پێشبینی دەكرێت بۆ ئاستی 40% بێتەخوارەوە. مامەڵەكانی دەمجكردنی كۆمپانیاكان و یەكخستنی پشكەكانیان كەمتر شتێكی چاوەڕوانكراوە لەبەرئەوەی مەترسییەكانی بازرگانیكردنی زۆر ڕوونە لە هەرێمەكە.
ئەو كۆمپانیایانەی جەختی كاركردنیان لەسەر هەرێمی كوردستانە بەدەست چەند گرفتێكەوە دەناڵێن لەوانەش: پەككەوتنی ئیشوكارەكانیان، گەشەنەكردنی بەرهەمەكانیان، كەمبوونەوەی داهات و ئیراداتی كۆمپانیاكانیان، دواكەوتنی پرۆژەكانیان و درەنگ خەرجكردنی شایستە داراییەكانیان لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە. بۆیە ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان نەتوانێت قەرزی چوار مانگی خەرج نەكراوی كۆمپانیاكان نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت بداتەوە و شایستە داراییەكانیان بۆ خەرج بكات، ئەوا زۆربەی ئەو كۆمپانیایانە لەم ساڵدا ناتوانن بەردەوام بن لە وەبەرهێنان و سەرمایەگوزاریی پرۆژەكانیان و تەنانەت بەشێكێان ناتوانن بمێننەوە و (ڕەنگە ئیفلاس بكەن).
بۆ ئەو مەبەستەش كۆمپانیاكان رێوشوێنی توندیان گرتۆتەبەر. لەوانەش وەستاندنی پرۆسەكانی گەڕان و پشكنین بەدوای نەوت و هەڵپەساردنی فراوانكردنی پرۆژەكانیان. خاوبوونەوەی پرۆسەی بەرهەمهێنان لە دامەزراوە و كێڵگە بچووكەكان و دەركردنی فەرمی بەشێك لە كارمەند و كرێكارەكانی كۆمپانیاكانی بواری نەوت دیمه‌نی دیاریی هەرێمی كوردستانە. رەنگە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت تا ئەندازەیەك ببێتە هۆی باشبوونی رەوشەكە، بەڵام هێشتا بەس نیە بۆ ئەوەی هەرێمەكە بگەڕێـتەوە قۆناغی پێشووی لە بەرهەمهێنان و فراوانكردنی پرۆژەكان بە بەردەوامی. بۆیە تەنها چاكسازی بوونیادی دەتوانێت هەرێمی كوردستان والێ بكات بگەڕێـتەوە دۆخی پێش قەیرانی داڕمانی نرخی نەوت.

زنجیرەیەك لە قەیرانەكان
هەرزانی سەرچاوەكان و مەرجە داراییە گونجاوەكان لە كوردستان وایكرد لە ڕابردوودا سەرنجی وەبەرهێنەران و كۆمپانیا بچووكە نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت رابكێشێت. بەڵام ڕووداوەكانی ئەم دواییە متمانەی وەبەرهێنەرانی بە هەرێمی كوردستان نەهێشت كە ڕەنگە پێویستی بە چەندین ساڵ هەبێت تا ئەو متمانەیە بنیادبنرێتەوە.

بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا بەشێوەیەكی بەرچاوە ئیش و كارەكانی پەكخستووە
بەهۆی بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆناوە فرۆكەخانەكان بۆماوەیەكی زۆر داخران، بەڵام بەم دواییانە بەشێوەیەكی سنوردار كراونەتەوە و بەهۆی بەرزبوونەوەی رێژەی تووشبوانە بە نەخۆشییەكە لە شارەكانی هەرێم لەم چەند مانگەی دوایدا رێوشێونەكانی خۆپارێز و كەرەنتینەكردن هێشتا تیایاندا بەردەوامە. هەڵكەندنی بیرە نەوتییەكان لە كێڵگەكانی شێخان، سەرقەڵا و سەرسەنگ هەڵپەسێردراون بەرلەوەی بگاتە یەدەگی نەوتەكە ستاف و كارمەندەكانی نێردرانە ماڵەوە. رێگەنەدان بە هاتووچۆی خەڵك لە ماوەی ڕابردوودا بووە هۆی ئەوەی بەشێك لە كۆمپانیاكان بەرهەم هێنان هەڵپەسێرن لە كێڵگە بچووكەكانی نەوت بەمەبەستی رێگەدان بەو كارمەندانەیان كە لە كێڵگەكە ماونەتەوە بۆ ئەوەی جەخت لە سەر بەرهەم هێنان لە كێڵگە گەورەكان بكەنەوە.
زیاتر لەوەش چالاكی و كارەكانی پرۆسەی ئەندازە و تأمین كردن و بنیادنان لە كێڵگەكان كاریگەربووە بەو قەیرانە ئابوورییەی هەرێمی كوردستانی تێكەوتووە. بۆیە پرۆسەی فراوانكردنی بەرهەم هێنانی گازی سروشتی لە كێڵگەی كۆر مۆر بۆ بڕی 250 ملیۆن پێ چوارجا ڕاگیراوە. به‌لێنده‌ره‌كانی پرۆسەی ئەندازە و تامین كردن و بنیادنانی كێڵگەكانیش دەناڵێنن بەدەست بێ توانای لە دەست گەشتنیان بە تەواوی كێڵگەكان، بۆیە داوای گرتنەبەری رێوشوێنی ناچاركردن دەكەن بۆ رێگەدان بە كاركردن لەسەر پرۆژەكەیان. بۆ نموونە بەهۆی رێگەنەدان بە پرۆسەی فراوانكردنی كێڵگەی شێخان بە بڕی 15 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا هەڵپەسێردرا كە تەنها شەش مانگی مابوو فراوانكردنەكە تەواو بكرێت، وهیچ ئاماژەیەكیش نیە كە چ كاتێك پرۆسەی پەرەپێدانی كێڵگەكە دەست پێدەكاتەوە.

دابەزینی نرخی نەوت بووە هۆی كەمبوونەوەی داهاتەكان
لە دەرەنجامی دابەزینی نرخی نەوت لە بازارەكانی جیهاندا داهاتەكان بەشێوەیەكی زۆر كەم بووەتەوە. داشكاندنی نرخی نەوتی خاومی برێنت (هەرزان فرۆشتنی نەوتی خامی برێنت) بەسەر نەوتی خامی كوردستانیشدا جێ بەجێدەبێت كە لە 5 دۆلار بۆ یەك بەرمیل نەوتی (برێنت) دەست پێدەكات بۆ 21 دۆلار نەوت بۆ یەك بەرمیل (نەوتی كوردستان). ئەمەش بەشێوەیەكی سەرەكی دەگەرێتەوە بۆ نزمی كواڵیتی نەوتی خاوی كوردستان و جێگری و نەگۆڕی سعری گواستنەوەی بۆ بازارەكانی جیهان، زیاتر لەوەش پەیوەستە بەوەی كە زۆربەی كڕیارەكان خۆیان لە كرێنی نەوتی كوردستان بەدوور ئەگرن بەهۆی ئەوەی سیفەتی فرۆشیاری رەسمییان نیە و لەدەرەوەی رەزامەندی حكومەتی عێراق دەیفرۆشن. ئەمەش وایكردووە نەوتی خاوی كوردستان كەمتر جێی بایەخ بێت بۆ كڕیارانی نەوت لە بازاڕی جیهاندا، بۆیە لەپێناو ساغكردنەوەی نەوتەكەی حكومەتێ هەرێمی كوردستان پێویستە داشكاندنی گەورە بكات بۆ كڕیارانی نەوت. لەبەر ئەوە كاتێك نرخی نەوتی خاوی برێنت زۆر دابەزیی، بەرهەم هێنان لەبەشێك لە كێڵگە نەوتییەكان بە زیان دەگەڕایەوە (لەبەر ئەوەی تێچووی دەرهێنانی زۆر زیاتر بوو لە نرخی فرۆشتنی لە بازاڕدا).

قەیرانی بلۆككردنی پارەكان لە بانكەكانی لوبنان بووەهۆی دواكەوتنی كرێ و شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكان
بەر لە دابەزینی نرخی نەوت لە بازارەكانی جیهاندا، حكومەتی هەرێمی كوردستان خەرجكردنی كرێ و شایستە داراییەكانی كۆمپانیا نێودەوڵەتیەكانی بواری نەوتی دواخست بەهۆی نەبوونی پارەی كاش كە هاوكات بوو لەگەڵ قەیرانی ئابووری لە لوبنان. دوای ئەوەی حكومەتی هەرێم كەمترین بژاردەی لەبەردەستدا بوو بۆ پێدانی كرێی كۆمپانیاكان بڕیاریدا لەرێگەی ژمارەیەكی بانكیەوە لە مێدبانكی لوبنانی (Lebanons MedBank) پارەی لە كڕیارانی نەوتەكەیەوە بەدەست بگات بۆ ئەوەی بیدات بە كۆمپانیا نێودەتییەكانی بواری نەوت.
بەڵام لەدوای خۆپیشاندانەكانی ئۆكتۆبەری 2019ەوە كاتێك بانكی ناوەندیی لوبنانی رێوشوێنی كۆنترۆڵكردنی دەرچوون و هاتنی پارە و سەرماییە (capital controls) لە وڵاتەكەی دەركرد، وایكرد حكومەتی هەرێمی كوردستان نەتوانێت ئەو پارە لە لوبنانەوە بگوازێتەوە بۆ كۆمپانیا وەبەرهێنەرەكانی نەوت لە هەرێم. لەدەرەنجامدا لە نۆڤەمبەری 2019 تا شووباتی 202 كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت كرێ و شایستەی دارایی چوار مانگیان وەرنەگرت. دواجار پارەدانەكە لە مانگی ئازار دەستی پێكردەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا كاتی پێدانی پارەی ئەو چوار مانگەی كە پێشتر نەدراوە دیاری نەكراوە. لەگەڵ ئەوەشدا كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت ناتوانن پێشبینی ئەوەبكەن كە پێش كانوونی دووەمی 2021 ئەو پارەیە وەردەگرن.

ناردنی بەشە بوودجەی فیدراڵی بۆ هەرێمی كوردستان هێشتا پرسێكی یەكلاینەكراوەیە
حكومەتی عێراق دووبارە لە نیسانی 2020 بەشە بوودجەی هەرێمی كوردستانی ڕاگرت بەهۆی ناكۆكی و رێككنەكەوتن لەسەر فرۆشتنی نەوت كە بووەهۆی زیادبوونی فشارەكان لەسەر حكومەتی هەرێم كە خۆی بەدەست كورتهێنانی داراییه‌وه‌ (cash-strapped) دەناڵێنیت. سەرەڕای ئەوەی لە یاسایی بودجه‌ی ساڵی 2019 عێراقدا رێككەوتنی لەسەر كراوە، بەڵام بەغدا هەمیشە سكاڵای ئەوە دەكات هەرگیز حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندنی ڕادەستكردنی بڕی 250 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بە كۆمپانیای بە بازاركردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) نەبووە. لە مانگی ئاب رێككەوتن لەسەر دابەشكردنی داهاتەكان لەنێوان هەردوولا هاتەئاراوە كە وادەكات حكومەتی ناوەند دووبارە دەست بە ناردنەوەی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان بكات، بەڵام ڕێككەوتنەكە كاتییە و تاسەر بەردەوام نابێت. بەهۆی ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەدەست بێ توانایی لە دابینكردنی مووچەی فەرمانبەرانی كەرتی گشتیەوە دەناڵێنێـت بۆیە رێككەوتنی دوورمەودای نێوان بەغداد و هەولێر پرسێكی گرنگە بۆ سەقامگیری ئابووری هەرێمی كوردستان.

گەشەیی بەرهەم هێنان سنوردار دەكرێت
لە ساڵی 2017 ەوە بەرهەم هێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان ڕوو لە زیادبوون بوو، بەهۆی پێدانی كرێ و شایستە داراییەكانی كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت لەكاتی خۆیدا كە متمانەی ئەوەی لای كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان دروستكرد كە سەرمایەگوزاریی گەورە لە پرۆژەكاندا بكەن. بەڵام ئەم متمانەیە نەما و سەرمایەگوزاری كورتمەوداش لە پرۆژە و كێڵگەكانی بەرهەم هێناندا راگیراون.

رێوشوێنەكانی ڤایرۆسی كۆرۆنا بووەهۆی دابەزینی بەهەرێم هێنان
بەهۆی كەمبوونەوەی ژمارەی كارمەند و فەرمانبەرانی كۆمپانیاكان لە هەرێمی كوردستان، كۆمپانیای (HKN) بەرهەم هێنانی پرۆژەی (East Swara Tika) لە (كێڵگەی نەوتی ئەتروش) هەڵپەسارد. ئەو ستافەشی كە لە كێڵگەكە مانەوە جەختیان لەسەر هێشتنەوەی ئەو ڕێژە بەرهەم هێنانەیە كە پێشتر دەیانكرد. كاریگەری ئەوەش لەسەر كۆمپانیایی (HKN) بریتیتەلە كەمبوونەوەی رێژەی 25%ی كۆی بەرهەم هێنانی لە ساڵی 2021 بەراورد بە كاتی پێش دابەزینی بەرهەم هێنانی كۆمپانیاكە.

بەرهەم هێنانی نەوتی بێ سوود ڕادەگیرێت
نزمی كواڵیتی ئەو نەوتە خامەی لە چەند كێڵگەیەك بەرهەم دەهێنرێت لەگەڵ زۆری تێچووی گوارستنەوەی بۆ بازارەكانی جیهان بووەتە هۆی داشكاندنێكی گەورە بەسەر نەوتی خاوی برێنت و بەرهەمە بێ سوودەكانی تری وزە لە بارودۆخێكی وەك ئێستا كە تیایدا نرخی نەوت دابەزیوە.
كێڵگەكانی هاوشێوەی شێخان و ئەتروش و هەولێر ئەو پارەیەی خەرجیان كردووە لە بەرهەم هێناندا بەرامبەرە بە قازانجەكەی كە لەسەرووی نەوتی خامی برێنتەوە بووە بە 27 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك. لەبەر ئەوەی كەمكردنەوەی خەرجی به‌كاربردن (تشغیلی) ئاسان نیە و دووبارە گفتوگۆكردن دەربارەی رێژەی داشكاندنی نرخی نەوتەكە لەئێستادا گونجاو نیە، بۆیە هەر ڕووداوێكی تری دابەزینی نرخی نەوت بۆ خوار 25 دۆلار وادەكات ئەم كێڵگانه دابخرێن.

گەشەكردنی (كەرتی وزە) لەم ساڵدا هەڵپەسێردراوە
بەگشتی بەرهەم هێنانی نەوت لەم ساڵدا لە دەوورووبەری 490 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا دەمێنێتەوە، بەڵام رەنگە ساڵی ئاییندە ئەو رێژەیە بەرەو بەرژبوونەوە بچێت ئەگەر رێوشوێن و كۆت و بەندەكان لاببرێت و پرۆژە كورت مەوداكان دوابخرێن. بەڵام بەرهەم هێنانی نەوت لە پێنج ساڵی ئاییندەدا بە نزیكەی 10-15% كەمتر دەبێت بە بەراود بەو نسبەیەی كە پێش قەیرانەكان چاوەڕوان دەكرا. ئەمەش لە فەترەیەكی نزیكدا كاریگەری زۆر گەورەی لەسەر داهاتی كوردستان دەبێت.
بەرهەم هێنانی گازی سروشتی لە 2019 بۆ 2021 گۆڕانكارییەكی ئەوتۆی بەسەردا نایات، پێش ئەوەی ئەو رێژەیە لە ساڵی 2022 و 2023 لە كۆتایدا دووبارە لەلایەن كۆمپانیای پێرل پترۆلیۆم لە كێڵگەی كۆرمۆر زیاد بكرێت بۆ 250 ملیۆن پێ چوارجا.
لەچەند كێڵگەیەك رێژەی بەرهەم هێنان زۆر دابەزیوە بۆ نموونە لە كێڵگەی “تاوكی – Tawke” كە بەدەست دابەزینی زۆری رێژەی بەرهەم هێنانەوە لە ئێستادا دەناڵێنێت. پەرەپێدانی تەكنیكی گەڕانەوەی رێژەی بەرهەم هێنانی نەوت بۆ ئاستی پێشوو یان هەڵكەندنی بیری تازە لە كێڵگە نەوتییەكاندا دەخوازێت بەرهەم هێنان لەو كێڵگانەدا بمێنێتەوە. لەكاتێكدا بەم دواییانە كۆمپانیای دی ئێن ئۆ(DNO) بەرنامەی دەستێوەردانی لەو بیرە نەوتییانە ڕاگەیاند كە بەرهەم هێنان تییاندا خێرا بووە و پێویستە لە ساڵی ئاییندەدا رێژەی بەرهەم هێنان لە كێڵگەی تەوكی بۆ 15% زیاد بكرێت، ئەمە لەكاتێكدا هەڵكەندنی بیری نوێ لە كێڵگەكانی تردا ڕاگیراوە كە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی سروشتی رێژەی بەرهەم هێنان كە پێویستی بە چارەسەرێكی خێرایە.
بەرهەم هێنانی نەوت و گاز

نەمانی پارەی كاش پەیوەندی بە چەند قەیرانێكی جۆراوجۆرەوە هەیە، كۆمپانیا نەوتییەكانی جیهان 5.3 ملیار دۆلار لە سەرمایەكانیان لە چوار ساڵی داهاتوودا لەدەستدەدەن بەراود بە پێشبینیەكانی خۆمان بەر لە قەیرانەكان. بڕی قەرزی كۆمپانیاكان لەلای حكومەتی هەرێمی كوردستان كە تائێستا نەیداوە زۆر گرنگە بۆ مانەوە ئەو كۆمپانیانە و (رێگرتن لە ئیفلاس بوونی) بەشێك لە كۆمپانیاكان لە هەرێمی كوردستان. بەپێی خەمڵاندنەكانی ئێمە، بڕی قەرزی كۆمپانیاكان لەلای حكومەتی هەرێمی كوردستان بریتیە لە 983 ملیۆن دۆلار. ئەگەر ئەو قەرز و شایستە داراییانەی كۆمپانیاكان لەم ساڵدا خەرج نەكرێت ئەوا ساڵی 2020 ساڵێكی زۆر سەخت و نالەبار دەبێت بۆ ئەو كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت كە كەمتر لە 150 ملیۆن دراوی كاشی هەیە.

جگە لە كۆمپانیاكانی پێرڵ پترۆلیۆم و كۆمپانیای دی ئێن ئۆ، تەواوی كۆمپانیا نێودەوڵەتیەكانی تری بواری نەوت لە هەرێمی كوردستان لەم ساڵدا كەمترین پارەی كاشیان لەبەردەستە. پێرڵ پترۆڵیۆم لە كێڵگەی گازی كۆرمۆر كاردەكات و كۆمپانیای دی ئێن ئۆ لە كێگەی نەوتی تەوكی كاردەكات كە دوای كێڵگەی خورمەڵە كە خاوەندارێتیەكەی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان دەگەرێتەوە گەورەترین كێڵگەی بەرهەم هێنەرە لە هەرێمی كوردستاندا. سه‌باره‌ت كۆمپانیاكانی تری هاوشێوەی گۆڵف كیستۆن پترۆڵیۆم و شامران (ShaMaran) و ئۆریكس پترۆڵیۆم بارودۆخەكە زۆر نالەبارە. سەرمایەی كاشی كۆمپانیاكانیان لەم ساڵدا بە زیان دەبێت لەبەرئەوەی نەوتە خامەكەیان بە داشكاندنێكی گەورەتر لە نەوتی خامی برێنت فرۆشتووە.

سەرمایەی كاشی كۆمپانیای گۆڵف كیستۆن پترۆڵیۆم لەژێر گوشارێكی گەورەدایە كاتێك بەهۆی نزمی كواڵیتی ئەو نەوتە خامەی بەرهەمی دەهێنێت لە كێڵگەی شێخان بە 21 دۆلار داشكاندن بەسەر نرخی نەوتی خاوی برێنت نەوتەكەی دەفرۆشێت. لە نیسانی ئەم ساڵدا كۆمپانیاكە لیستی ئەو بڕە نەوتەی ناردویەتی پێشكەش بە حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد بە بڕی قازانج كردنی سفر هەروەك تێكڕای نرخی مانگانەی نەوتی خامی برێنت 18.38 دۆلار بووە. سەرەڕای ئەوەی سەرمایەی كاشی كۆمپانیاكە بۆ مانگەكانی ئایار و حوزەیران ئەرێنی (قازانج داربووە)، بەڵام هێشتا لەژێر گووشاری دارایدايه. لە حوزەیرانی ئەم ساڵ كۆمپانیاكە ڕایگەیاند دەستی كاری كۆمپانیاكەی بە رێژەی 40% كەم دەكاتەوە كە 60% یان لە كەسانی بیانین (بەمەبەستی خەرج نەكردنی تێچووی مانەوەیان لە هەرێمی كوردستان).

• 

قەرزە هەڵپەسێردراوەكان

كەمبوونەوەی سەرمایەگوزاریی
فشارە داراییەكانی كەمبوونەوەی داهاتەكان كاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر بڕی سەرمایە گوزاری و وەرگرتنی رەزامەندی بۆ پرۆژەكان هەبووە. لەپێناو خۆ گونجاندن لەگەڵ قەیرانەكاندا كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت دەستیان كردووە بە پێداچوونەوە بە بوودجەی كۆمپانیاكانیان. لە ساڵی 2011 ەوە، سەرمایە گوزاری كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكانی بواری نەوت بە بڕی 630 ملیۆن دۆلار لە ساڵی 2020 كەمترین بڕە، كاتێك لە ساڵی 2019 دا لە یەك ملیار دۆلار وەبەرهێنانەوە دابەزی. لەكاتێكدا دەتوانرێت خەرجییەكانی – صرف (capex) زیاتر بكرێت لە ساڵی 2021 بەتایبەتی كاتێك ئەو پرۆژانەی دەستیان پێكراوە تەواوبكرێن، بەڵام هێشتا ناتوانرێت پێشبینیەكانی دابەزینی سەرمایە گوزاریی كۆتایی پێبهێنرێت.
بەگشتی نزیكەی 500 ملیۆن دۆلار سەرمایەگوزاری لەنێوان ساڵانی 2020 و 2024 بەدیاریكراوی لە كۆمپانیاكانی جێنێڵ ئینێرجی، پێرڵ پترۆڵیۆم و گۆڵف كیستۆن پترۆڵیۆم كەم دەبێتەوە.

فراوانكردنی پرۆژەكانیش ڕاگیراوان
كۆمپانیای (HKN) كارەكانی هەڵكەندنی بیری نوێ و بنیادنانەوەی كێڵگەی نەوتی سەنگەسەری لە ئاستی 25 هەزار بەرمیل ڕۆژانە ڕاگرتووە. تائێستا ئەوەندە دەزانین كە دواخستنی پرۆسەی فراوانكردنی كێڵگەكە بۆ ساڵێكە، بەڵام گومان دەكرێت لە چارەكی یەكەمی 2022 دا تەواو بكرێت. بەهەمان شێوە كۆمپانیای گۆڵف كیستۆن پترۆڵیۆم كاری پەرەپێدانی كێڵگەی شیخانی لە 15 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا هەڵپەساردووە كە كۆتایهێنان بە پرۆسەی فراوانكردنی كێڵگەكە تەنها شەش مانگی مابوو تەواو بكرێت.
هاوشێوەی كۆمپانیاكانی تر (كۆمپانیای پێرڵ پترۆلیۆم) یش كارەكانی پرۆسەی فراوانكردنی كێڵگەی گازی سروشتی كۆرمۆری بۆ ئاستی 250 ملیۆن پێ سێجا ڕاگرتووە. پرۆسەی دووەمی فراوانكردنی كێڵگەكە بۆ 250 ملیۆن پێ سێجا پلانی بۆ دانراوە بەڵام لە سایەی ئەم بارودۆخە ئابوورییە نالەبارەدا وادەر دەكەوێت وەرگرتنی رەزامەندی بۆ دەست پێكردنی كاتێكی زۆری ئەوێت (چونكە كۆمپانیاكە ئامادە یە خەرجی زیاتر لە كێڵگەكان سەرف بكات لەبەرامبەردا شایستە داراییەكانی لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە خەرج نەكرێت).
تێچووی سافی لەهەر كێڵگەیەك

هەرێمی كوردستان لەسەر لێواری داڕووخانی ئابوورییە
پێشبینی دەكرێت داهاتی نەوتی هەرێمی كوردستان لەم ساڵدا بۆ نیوە دابەزێت لە 5.1 ملیار دۆلارەوە بۆ 2.7 ملیار دۆلار. حكومەتی هەرێمی كوردستان لە قەیرانێكی دارایی زۆر گەورەدایە بەتایبەت بەهۆی ئەوەی كە 90%ی داهاتەكەی لە فرۆشتنی نەوتی خاوەوە سەرچاوە دەگرێت. هەرێمێكدا كە 45%ی خەڵكەكەی كار بۆ حكومەت دەكەن (مووچە خۆری حكومەتن)، داڕووخانی داهاتەكانی حكومەت دەركردنی كۆمەڵێك بڕیارێكی قورس و نەخوازراو بەسەر حكومەتدا دەسەپێنێت.
بۆ زاڵبوون بەسەر دووەم قەیرانی دارایی هەرێمەكە لە ماوەی پێنج ساڵدا، حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵدەدات نرخی كارەبا بە رێژەی 300% بەرز بكاتەوە و باجی نوێ و زیاتر بەسەر خەڵكدا بسەپێنێت. بەڵام پێویستە ئاماژە بەوە بكرێت زیادكردنی باج و بڕیاری سیاسی كورتمەودا ناتوانێت هەرێمەكە لە قەیرانی ئابووری رزگار بكات. بۆیە هەرێمی كوردستان پێویستی بە ریفۆرمی بونیادی و رێككەوتنی هەمیشەی هەیە لەگەڵ حكومەتی بەغداد لەپێناو دووبارە بەدەستهێناوەی متمانەی وەبەرهێنەران و (كۆمپانیا بیانیەكان). چارەسەری زۆر بۆ قەیرانەكە هەیە، بەڵام كاتی پێویست بۆ جێبەجێكردنیان نەماوە.

دابەزینی داهاتەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوای قەیرانی دارایی كەتیایدا نرخی بەرمیلێك نەوت لە 50 دۆلارەوە دابەزیی

گریمانەی نرخی دوورمەودای نەوت دوای قەیرانی دابەزینی نرخی نەوت لە 50 دۆلارەوە بریتیە لە: 40 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە 2020، 43 دۆلار هەر بەرمیلێك لە 2021، 46 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە 2022، 50 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە 2023 و 54 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە ساڵی 2024 لە ساڵانی دواتریش بە رێژەی 2% ساڵانە نرخەكەی زیاد دەكات.
گریمانەی نرخی دوورمەودای نەوت پێش روودانی قەیرانی دابەزینی نرخی نەوت لە 60 دۆلارەوە بریتیەلە: 59.90 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە ساڵی 2020، 57.50 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە ساڵی 2021، 56.80 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە ساڵی 2022، 63.67 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیك لە ساڵی 2023 و لە ساڵانی دواتریش بە رێژەی 2% ساڵانە نرخەكەی زیاد دەكات.